ইউক্ৰেইনৰ দীৰ্ঘস্থায়ী যুদ্ধ আৰু গাজাত ইজৰাইলৰ তীব্ৰ অভিযানৰ মাজত বিশ্বই এখন নতুন আধুনিক সামৰিক সংঘাতৰ সাক্ষী হৈছে— সেয়া হৈছে ভাৰতৰ অপাৰেশ্যন সিন্দূৰৰ জৰিয়তে ভাৰত-পাকিস্তান সংঘাত। যদিও এই সংঘাত পূৰ্ব ইউৰোপ আৰু মধ্যপ্ৰাচ্যৰ দীৰ্ঘ যুদ্ধৰ তুলনাত স্বল্পকালীন, তথাপি ইয়াৰ গুৰুত্ব নিহিত আছে ভাৰতৰ দ্ৰুত, অত্যাধুনিক আৰু বহুমুখী সামৰিক ও ৰাজনৈতিক প্ৰতিক্ৰিয়াত। অপাৰেশ্যন সিন্দূৰৰ পাঠ কেৱল ভাৰতৰ বাবেই নহয়, বিশ্বৰ সামৰিক বাহিনী আৰু নীতি-নিৰ্ধাৰকসকলৰ বাবেও তাৎক্ষণিক আৰু শিক্ষণীয়।
এই স্বল্পকালীন অথচ পৰিৱৰ্তনশীল অভিযানৰ পাঠ দীৰ্ঘদিন ধৰি অধ্যয়ন কৰা হ’ব। এই প্ৰবন্ধত অপাৰেশ্যন সিন্দূৰৰ প্ৰাৰম্ভিক আৰু স্পষ্ট পাঠসমূহক কৌশলগত, কাৰ্যকৰী, প্ৰযুক্তিগত আৰু তথ্যগত ক্ষেত্ৰত বিশ্লেষণ কৰা হৈছে।
কৌশলগত স্পষ্টতা আৰু ৰাজনৈতিক বাৰ্তা
অপাৰেশ্যন সিন্দূৰৰ অন্যতম উল্লেখযোগ্য বৈশিষ্ট্য আছিল ৰাজনৈতিক উদ্দেশ্যৰ স্পষ্টতা। পূৰ্বৰ ভাৰত-পাকিস্তান সংঘাতত ভাৰতৰ অৱস্থানত প্ৰায়ে কৌশলগত অস্পষ্টতা দেখা গৈছিল। এইবাৰ বাৰ্তা আছিল দ্ব্যৰ্থহীন—পাকিস্তানৰ সীমান্তৰ ওপৰত সন্ত্ৰাসবাদৰ প্ৰৰোচনাৰ প্ৰয়াসৰ জবাবত ভাৰতে সমানুপাতিক অথচ নিৰ্ণায়ক প্ৰতিক্ৰিয়া জনাব। ভাৰতে পাৰমাণৱিক সীমা অতিক্ৰম নকৰি উত্তেজনা নিয়ন্ত্ৰণ কৰি পূৰ্ণ-মাত্ৰাৰ যুদ্ধ এৰাই চলিলে, যি উত্তৰ-দক্ষিণ কোৰিয়াৰ দৰে পাৰমাণৱিক দেশৰ জোটৰ বাবে শিক্ষণীয়।
নাগৰিক-সামৰিক সমন্বয় আছিল আন এক নীৰৱ সাফল্য। সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ দ্ৰুত, সমন্বিত আৰু জনমানসৰ উত্তেজনাৰ পৰা বিচ্ছিন্ন আছিল। পাকিস্তানৰ প্ৰতিক্ৰিয়াৰ অপেক্ষাৰ সময়খিনিয়ে তেওঁলোকৰ দ্বিধা বৃদ্ধি কৰিছিল, যদিও কিছুমানে দাবী কৰে যে ই ইছলামাবাদক ওলোটা প্ৰতিক্ৰিয়াৰ বাবে প্ৰস্তুতিৰ সুযোগ দিছিল। সময়ৰ ব্যৱধানে ভাৰতৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ, লক্ষ্য নিৰ্বাচন আৰু কৌশলৰ নিয়ন্ত্ৰণত সহায় কৰিছিল।
কাৰ্যকৰী তৎপৰতা আৰু সমন্বয়
কাৰ্যকৰী ক্ষেত্ৰত, অপাৰেশ্যন সিন্দূৰে ভাৰতীয় সেনাৰ সমন্বিত, বহুমুখী অভিযানৰ ক্ষমতা প্ৰদৰ্শন কৰিছে। বিশদ তথ্য গোপনীয় হৈ থাকিলেও, প্ৰাথমিক প্ৰতিবেদনত জনা গৈছে যে বিমান, স্থল আৰু বিশেষ বাহিনীয়ে ঘনিষ্ঠ সমন্বয়ৰ সৈতে কাম কৰিছিল। পাকিস্তানৰ লজিষ্টিক হাব, প্ৰশিক্ষণ শিবিৰ আৰু যোগাযোগ কেন্দ্ৰসমূহত নিখুঁত আক্ৰমণৰ সৈতে নূন্যতম পাৰ্শ্বীয় ক্ষতিৰ ইংগিত দিয়ে যে এই অভিযান চোৰাংচোৱা তথ্য আৰু প্ৰযুক্তিগত দক্ষতাৰে সমৃদ্ধ আছিল।
ইউক্ৰেইনৰ পৰা পোৱা পাঠৰ দৰে, গতি আৰু উদ্যোগৰ মূল্য স্পষ্ট হৈ পৰিছিল। ভাৰতীয় বাহিনীয়ে নিখুঁত অস্ত্ৰ আৰু তাৎক্ষণিক চোৰাংচোৱাৰ তথ্য, নিৰীক্ষণ আৰু পুনৰ্নিৰীক্ষণ (আই এছ আৰ)ৰ সহায়ত স্বল্প সময়ৰ ভিতৰত কাৰ্যকৰী অভিযান কৰিছিল। এই অভিযানৰ গতিয়ে প্ৰতিপক্ষৰ প্ৰতিক্ৰিয়াৰ সুযোগ কমাই দিছিল।
ভাৰতীয় সেনাৰ বিমান প্ৰতিৰক্ষা শাখাৰ (এএডি) ক্ষমতা আৰু মনোভাৱে প্ৰত্যাশাতকৈ অধিক ফলাফল দেখুৱাইছে। বিমান বাহিনীৰ সৈতে ইয়াৰ সমন্বয় অত্যন্ত ফলপ্ৰসূ আছিল আৰু ভৱিষ্যতে ইয়াক আৰু ঘনিষ্ঠ কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তা দেখা গৈছে।
প্ৰযুক্তি, ড্ৰোন আৰু চাইবাৰ ক্ষমতা
আধুনিক যুদ্ধত প্ৰযুক্তিগত শ্ৰেষ্ঠত্বৰ গুৰুত্ব বৃদ্ধি পাইছে। ইউক্ৰেইন যুদ্ধৰ দৰে, সিন্দূৰত ড্ৰোনৰ কেন্দ্ৰীয় ভূমিকা—নিৰীক্ষণ আৰু আক্ৰমণৰ বাবে—প্ৰতিফলিত হৈছে। ভাৰতৰ ইলেক্ট্ৰনিক যুদ্ধ (ই ডব্লিউ) আৰু চাইবাৰ ক্ষমতাৰ বিনিয়োগ ফলপ্ৰসূ বুলি প্ৰমাণিত হৈছে। পাকিস্তানৰ যোগাযোগ ব্যৱস্থা আৰু বিমান প্ৰতিৰক্ষা ব্যৱস্থা স্বল্প সময়ৰ বাবে দুৰ্বল হৈ পৰিছিল, যিয়ে আধুনিক সংঘাতৰ অ-আক্ৰমণাত্মক স্তৰৰ গুৰুত্ব উজ্জ্বল কৰিছে।
উন্নয়নশীল দেশসমূহৰ বাবে বাৰ্তা স্পষ্ট: ড্ৰোন, জ্যামিং আৰু চাইবাৰ বিঘিনিৰ দৰে অসমমিত ক্ষমতাই পৰম্পৰাগত যুদ্ধতো শক্তি বৃদ্ধিকাৰী হিচাপে কাম কৰিব পাৰে।
লজিষ্টিক, যোগাযোগ আৰু স্থিতিস্থাপকতা
ইউক্ৰেইনৰ দৰে, সুৰক্ষিত আৰু গতিশীল সৰবৰাহ শৃংখল অবিহনে কোনো অভিযান সফল নহয়। সিন্দূৰৰ স্বল্প, তীব্ৰ অভিযানে পূৰ্ব-প্ৰস্তুতি আৰু অতিৰিক্ত ব্যৱস্থাৰ গুৰুত্ব প্ৰকাশ কৰিছে। থিয়েটাৰ কমাণ্ড আৰু লজিষ্টিক নমনীয়তাৰ চলমান সংস্কাৰৰ বৈধতা প্ৰমাণিত হৈছে। বিমান প্ৰতিৰক্ষাত সমন্বয়ৰ ফলাফলৰ পিছত ‘থিয়েটাৰাইজেশ্যন বনাম সমন্বয়’ৰ বিতৰ্ক পুনৰ উত্থাপিত হ’ব পাৰে।
স্থল আৰু সামুদ্ৰিক যুদ্ধৰ তাৎপৰ্য
এই প্ৰথমবাৰৰ বাবে ভাৰতে স্থল বাহিনীক সম্পূৰ্ণৰূপে মোতায়েন নকৰাকৈ সংঘাতৰ জবাব দিছে। এইটো অতীতৰ পৰা এক বৃহৎ পৰিৱৰ্তন। ভূখণ্ডৰ প্ৰতিটো ইঞ্চি ৰক্ষাৰ প্ৰতি আমাৰ আকৰ্ষণ এতিয়া অতীতৰ কথা নেকি? নূন্যতম শক্তিৰে ৰক্ষা আৰু পাকিস্তানৰ স্থল বাহিনীক সাহসী পদক্ষেপৰ পৰা নিৰুৎসাহিত কৰাটো নতুন স্বাভাৱিক হৈ পৰিছে। তথাপি, স্থল বা সামুদ্ৰিক যুদ্ধৰ গুৰুত্ব কমি গৈছে বুলি ধাৰণা হ’ব নালাগে।
ধাৰণাৰ যুদ্ধ
২১ শতিকাৰ সংঘাতৰ এক নিৰ্ণায়ক দিশ হৈছে ধাৰণাৰ যুদ্ধ। সিন্দূৰত ভাৰতৰ তথ্য ক্ষেত্ৰৰ পৰিচালনা পূৰ্বৰ সংঘাতৰ তুলনাত পৰিপক্ক আছিল। নিয়ন্ত্ৰিত তথ্য প্ৰকাশ, মুখপাত্ৰৰ সংযত ভাষা আৰু সময়োপযোগী ব্ৰিফিঙে বিশ্বাসযোগ্যতা বজাই ৰাখিছিল। কিন্তু মিডিয়াৰ অতিৰঞ্জিত আৰু অপৰ্যাপ্ত তথ্যই যুদ্ধবিৰতিৰ সময়ত নেতিবাচক প্ৰতিক্ৰিয়াৰ সৃষ্টি কৰিছিল। ভৱিষ্যতে মিডিয়াৰ বাবে আনুষ্ঠানিক পৰামৰ্শৰ প্ৰয়োজন হ’ব পাৰে।
পাকিস্তানৰ বিভ্ৰান্তিকৰ তথ্যৰ প্ৰয়াস ভাৰতীয় সংস্থা আৰু স্বাধীন ডিজিটেল পৰীক্ষণ সম্প্ৰদায়ে দ্ৰুতভাৱে প্ৰতিহত কৰিছিল। এইটোৱে আধুনিক সত্যৰ প্ৰতি জোৰ দিয়ে: ধাৰণাৰ যুদ্ধত জয়ী হোৱাটো ভূখণ্ড জয়ৰ দৰেই গুৰুত্বপূৰ্ণ।
ইউক্ৰেইন আৰু গাজাৰ পাঠ
ইউক্ৰেইনে স্থিতিস্থাপকতা, বিকেন্দ্ৰীকৃত নিৰ্দেশনা আৰু প্ৰযুক্তিনিৰ্ভৰ প্ৰতিৰক্ষাৰ শক্তি দেখুৱাইছে। গাজাই নগৰীয়া যুদ্ধ, সুৰংগ আৰু অসমমিত প্ৰতিৰোধৰ কঠিন প্ৰত্যাহ্বান প্ৰকাশ কৰিছে। সিন্দূৰে পাৰমাণৱিক ছায়াৰ মাজত সীমিত অথচ ফলপ্ৰসূ পৰম্পৰাগত প্ৰতিক্ৰিয়াৰ এক নমুনা প্ৰদৰ্শন কৰিছে। ইন্দো-পাক সহযোগিতাৰ একমাত্ৰ উদাহৰণ ইণ্ডাছ জল চুক্তিৰ স্থগিতকৰণে ৰাজনৈতিক যুদ্ধৰ অংশ হিচাপে কাম কৰিছে, যিয়ে পাকিস্তানৰ পৰিকল্পনা আৰু জল সুৰক্ষাত অনিশ্চয়তা সৃষ্টি কৰিছিল।
বিশ্বৰ সামৰিক বাহিনীৰ বাবে পাঠ
ন্যাটো, পূৰ্ব এছিয়া বা মধ্যপ্ৰাচ্যৰ উন্নত সেনাবাহিনীৰ বাবে সিন্দূৰ নিয়ন্ত্ৰিত জবৰদস্তিৰ এক কেছ ষ্টাডি। বৃহৎ সেনাবাহিনীৰ বাবে উত্তেজনা নিয়ন্ত্ৰণৰ লগতে বিশ্বাসযোগ্যতা বজাই ৰখাটো এতিয়া প্ৰত্যাহ্বান। মধ্যম শক্তিৰ দেশৰ বাবে বাৰ্তা হৈছে নিৰ্দেশনাৰ সমন্বয়, ড্ৰোন যুদ্ধ, আই এছ আৰ ক্ষমতা আৰু আভ্যন্তৰীণ স্থিতিস্থাপকতাত বিনিয়োগ।
অপাৰেশ্যন সিন্দূৰে ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা নীতি আৰু আধুনিক যুদ্ধৰ অধ্যয়নৰ বাবে নতুন দিগন্ত মুকলি কৰিছে। বিশদ তথ্য প্ৰকাশ পোৱাৰ লগে লগে যুদ্ধৰ প্ৰস্তুতি, আন্তঃসেৱা সমন্বয় আৰু আঞ্চলিক প্ৰভাৱৰ গভীৰ বিশ্লেষণ হ’ব। কিন্তু প্ৰাৰম্ভিক পাঠ স্পষ্ট: ভাৰত প্ৰতিক্ৰিয়াশীল প্ৰতিৰক্ষাৰ পৰা সংযত আক্ৰমণাত্মক প্ৰতিক্ৰিয়াৰ নীতিলৈ আগবাঢ়িছে। বিশ্বই এইটো লক্ষ্য কৰা উচিত, কাৰণ সিন্দূৰে ভৱিষ্যতৰ সংঘাতৰ এক আভাস দিছে।
(লেখক ৰাষ্ট্ৰীয় দুৰ্যোগ প্ৰশাসন প্ৰাধিকৰণৰ সদস্য, কেন্দ্ৰীয় কাশ্মীৰ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ চান্সেলৰ আৰু শ্ৰীনগৰৰ ১৫ কৰ্পছৰ প্ৰাক্তন জিঅ’চি।)
